To see a World in a Grain of Sand
And a Heaven in a Wild Flower
Hold Infinity in the palm of your hand
And Eternity in an hour
uit Auguries of Innocence, William Blake (1757-1827)

Kan je het geluid van de eeuwigheid vastleggen? En hoe zou dat dan kunnen klinken? Die vragen hielden de Amerikaanse componist en dirigent Eric Whitacre (1970) bezig voor zijn laatste compositie, Eternity in an hour. De aanleiding was een compositieopdracht van de BBC Singers: zij vroegen de componist een werk te schrijven om hun 100e verjaardag te markeren. Om dat tijdsgewricht te proberen vatten, ging Whitacre op zoek naar een tekst die de tijd overstijgt, als een tegengewicht voor de jachtigheid van ons bestaan. Hij kwam terecht bij Auguries of Innocence van de Engelse kunstenaar William Blake, een gedicht dat hem al sinds zijn tienerjaren bezighoudt: ‘Tijd lijkt de dag van vandaag versnipperd te worden tot bijna nietige momenten; tot een TikTok-achtige werkelijkheid. Mijn idee was dan ook om een uur muziek te maken op basis van de vier openingsregels; om precies te doen wat Blake ons dwingt te doen en op zoek te gaan naar die eeuwigheid, in één uur tijd.’

Liefde op het eerste gezicht

Whitacre is al lang geen onbekende meer in ons land. Met zijn hedendaagse maar toegankelijke stijl en innoverende projecten ontketende hij een ware revolutie in de koorwereld: zijn eerste album Light & Gold uit 2012 werd beloond met een Grammy Award en ook het vervolgalbum Water Night klom na de release meteen naar de eerste plaats in de iTunes Classical Charts. Ook met zijn online project Virtual Choir wist hij over lands- en leeftijdsgrenzen heen een breed publiek te bereiken.

Sindsdien werkt Whitacre als componist en dirigent samen met koren wereldwijd, gaande van VOCES8 tot The King’s Singers. Ook met het Vlaams Radiokoor heeft hij een bijzondere band. Toen hij in 2016 voor het eerst naar België kwam, was het naar eigen zeggen liefde op het eerste gezicht. Intussen veroverde hij het Belgische publiek met diverse koorprojecten. Van een programma rond de componisten die hij bewondert, over zijn eerste avondvullende compositie The Sacred Veil, tot de Belgische première van Deep Field, zijn laatste project in de Virtual Choir-reeks. Deze keer brengt hij de Belgische creatie van Eternity in an hour, een werk dat op 4 september 2024 in première ging in de Royal Albert Hall in Londen. Whitacre beperkt zich voor dit werk niet tot het componeren en dirigeren, maar bedient ook de knoppen van een hele batterij aan elektronica.

Opheffing van de tijd

Whitacre laat zich voor zijn werken vaak inspireren door poëzie. Zo gebruikte hij eerder al verzen van de Mexicaanse dichter Octavio Paz en werkte hij voor enkele van zijn bekendste composities nauw samen met jeugdvriend en dichter Charles Anthony Silvestri (°1965). De wisselwerking tussen een gedicht en zijn muziek ziet Whitacre als een relatie die je aangaat: ‘Eerst is er het stadium van de verleiding, wanneer ik de tekst voor het eerst lees en het gedicht met me flirt. Dan volgt het moment dat ik er helemaal 'in zit'. En later is er dan het stadium waarbij ik mezelf muzikaal probeer uit te drukken, zodat de muziek klinkt zoals de poëzie voor mij voelt.’

Zijn fascinatie voor Blakes gedicht dateert al van zijn tienerjaren. Toen al zag hij boeiende parallellen tussen de eerste vier regels en de boeddhistische filosofieën die hij in die periode bestudeerde: ‘Het gaat over het aangrijpen van het moment, of van zoiets onbeduidends als een zandkorrel, en daarin een heel universum te zien. Het gaat erom, zoals een zenboeddhist zou zeggen, om de dingen met een beginnersgeest te benaderen; de ‘ziekte’ van de ervaring los te laten en de wereld te zien zoals hij is.’

En dat is exact wat Whitacre in zijn compositie probeert te doen. Met behulp van de menselijke stem, vier strijkers, een piano en elektronica zet hij de tijd een uur lang als het ware op pauze. Hij vertrekt daarbij van een bepaald moment, een eenvoudig muzikaal gegeven, dat hij minutenlang verder uitspint. Stemmen worden uitgerokken en elektronisch gemanipuleerd, en ook het koor en de muzikanten reageren op hun beurt op bepaalde impulsen die door de synthesizers gegenereerd worden. De keuze voor elektronica als een gelijkwaardig onderdeel van het instrumentarium is niet toevallig: ‘Toen ik begon na te denken over de bezetting, besefte ik hoe dicht die elektronica aanleunt bij de eerste regel van Blake's gedicht. Het woord 'korrel' maakt namelijk deel uit van de vaktaal van elektronische synthese. Bij 'korrelsynthese' hak je een bepaalde geluidssample in miljoenen stukjes of 'korrels'. Deze worden gebruikt om klanknevels te maken. Door dit tijdens het optreden te doen, integreer ik de woorden van Blake op een nog dieper, poëtischer niveau.’

Het resultaat is een bijna naadloze stroom van stemmen en klanken; muziek die zweeft tussen minimalisme en ambient. En vooral: muziek die midden in het moment gecreëerd wordt, en daardoor bij elke uitvoering uniek is.

Info concert