Toelichting: Nelson Mass

Classicisme hoeft niet altijd luchtig te zijn

twee donkere werken van de broers Joseph & Michael Haydn

door Bart Van Reyn

Zomer 1798. Joseph Haydn moet nog bekomen van de uitputtingsslag die het compositieproces van Die Schöpfung was geweest. Het zijn onzekere tijden: Napoleon had dat jaar 4 grote veldslagen tegen Oostenrijk gewonnen, wat voor enorme spanningen en onzekerheid zorgde en een steeds grotere bedreiging vormde voor de vrede in Europa.

Vorst Nikolaus II Esterházy had de broeksriem al aangetrokken en zijn Feldharmonie van houtblazers de laan uitgestuurd, wat Haydn voor een uitdaging stelde: componeer een mis voor een orkest van enkel strijkers, orgel, trompetten en pauken. Het resultaat werd één van zijn briljantste werken, hij noemde ze Missa in Angustiis (mis in bange tijden), waarin hij de pauken en trompetten constant inzet om de donkere ondertoon van de oorlogsdreiging door het hele werk te weven.

Tegen de eerste uitvoering had Napoleon intussen een zware nederlaag geleden bij de Nijl, tegen de Engelsen van Lord Nelson. Die laatste kwam dan ook nog eens op bezoek op het paleis van Esterházy in 1800 Daar zou hij Haydn ontmoet hebben, na het dirigeren van deze krachtige oorlogsmis, die sindsdien in de volksmond Nelsson Mass gedoopt werd.

Een al even donker werk klonk in 1809 op de begrafenis van Joseph Haydn: een Requiem door zijn jongere broer Michael geschreven in 1771. Het openingsdeel vertoont opvallende gelijkenissen met het Requiem van Mozart, en dat hoeft niet te verbazen: Mozart moet het als teenager gehoord hebben in Salzburg, waar hij een jaar later een collega van Michael Haydn werd.

Haydn schreef het werk in nauwelijks twee weken, na de dood van hun werkgever, de aartsbisschop van Salzburg, maar ook vooral overmand door verdriet om zijn dochtertje dat kort daarvoor was gestorven.