I'd blink my eyes And wave my arms I'd wish a wish To stop all harm (Uit If, door Michael Nyman)
De jaarlijkse Earth Day op 22 april is een moment om extra stil te staan bij het welzijn en de toestand van onze planeet. Wat in 1970 begon als een sensibiliseringsactie rond water- en luchtvervuiling in Amerika, groeide uit tot een van de grootste milieubewegingen ter wereld. Meer dan 1 miljard mensen uit zo’n 200 landen nemen intussen deel aan demonstraties, projecten en initiatieven om de aarde te helpen beschermen.
In het kader van Earth Day brengt het Vlaams Radiokoor de recente Mass for the Endangered van de Amerikaanse componist Sarah Kirkland Snider. Haar compositie vormt tegelijk een treurzang voor de bedreigde levende wezens én een oproep tot actie. De 6 delen uit de mis worden afgewisseld met korte intermezzo’s voor piano van hedendaagse componisten als Michael Nyman en Bryce Dessner. Ze bieden een moment van reflectie, om stil te staan bij de manier waarop we met onze planeet omgaan.
Een uitgestrekt landschap
De Letse componist Pēteris Vasks (1946) is een geëngageerde componist, ook op ecologisch vlak. Met elk van zijn werken wil hij een boodschap meegeven: ‘De meeste mensen dragen vandaag de dag nog weinig geloof, liefde of idealen met zich mee. De spirituele dimensie is verloren gegaan. Mijn doel is de ziel te voeden, en dat predik ik in mijn werken.’ Centraal in zijn werk staan de relatie tussen de mens en de natuur, de schoonheid van het leven en de dreigende ecologische en morele destructie van deze waarden.
Voor Lidzenuma ainavas (Plainscapes), een werk voor koor, viool en cello uit 2002, vond Vasks zijn inspiratie in de uitgestrekte laagvlaktes in Zemgale, een streek in het zuiden van Letland. Hij probeerde het ongrijpbare en de veranderlijkheid van het landschap, dat er in elk seizoen anders maar even mooi uit ziet, te vatten in een muzikale meditatie. Het koor zingt een woordeloze vocalise, drie keer net iets anders, als een prelude op het uitbundige ontwaken van de natuur.
“Net als de katholieke mis belichaamt Mass for the Endangered een gebed tot een hogere macht – om genade, vergeving en interventie. Maar waar de katholieke mis God om genade vraagt, richt onze mis zich tot de natuur zelf.’”
- sarah kirkland snider
Een muzikaal gebed voor de natuur
‘Een van de tien redenen om verliefd te worden op klassieke muziek’, zo omschrijft The Boston Globe de Mass for the Endangered van Sarah Kirkland Snider (1973). En daar blijft het niet bij: ook andere toonaangevende media als The Wall Street Journal, Gramophone en BBC Music Magazine zijn vol lof over Sniders muzikale gebed voor de natuur. Die faam heeft ze niet alleen te danken aan haar genre-overstijgende stijl, die het midden houdt tussen klassiek en pop, maar evengoed aan de urgente thematiek die ze in dit werk aansnijdt. De mis is immers een indringend pleidooi om zorg te dragen voor moeder aarde en alle levende wezens, gebracht op een manier die, aldus The New York Times, ‘verder reikt dan milieuactivisme’.
Qua vorm en tekstgebruik refereert Snider bewust aan de traditie van de katholieke mis. Fragmenten uit de originele Latijnse mis alterneren met proza van librettist Nathaniel Bellows: ‘Nathaniel en ik hebben geprobeerd om de traditionele katholieke mis in te zetten als een prisma waardoor we bedreigde diersoorten en de bedreigde omgevingen waarin ze leven, aanbidden, vieren en loven.’
Deze mis was naar eigen zeggen Sniders eerste grote opdracht voor een koor. Het bracht haar terug naar haar jeugd en de momenten waarop ze meezong in het Princeton High School Choir: ‘Ik vond het heerlijk om herinneringen op te halen aan het zingen van de requiems van Mozart, Brahms en Fauré, de missen van Palestrina en Byrd, en de koralen van Bach.’ Die eeuwenoude Europese vocale traditie probeert ze in haar mis te verbinden met hedendaagse Amerikaanse volkstradities. En zo gaan gezangen gelijkend op die van de 12de-eeuwse mystica Hildegard von Bingen, flarden popmuziek en bezwerende minimal music hand in hand in haar Mass for the Endangered.
Snider hield het bovendien niet bij muziek. Geïnspireerd door de poëtische taal van designer Deborah Johnson, sprak ze haar aan om een visuele component toe te voegen aan de mis. Het resultaat is een zesdelige videoreeks, opgevat als een ‘Kathedraal van de kosmos’, een laatste rustplaats in het hiernamaals voor alle plant- en diersoorten die niet langer meer op aarde kunnen overleven. Elke video onthult een deel van die kathedraal, van de glas-in-loodramen tot het altaarstuk. De laatste video van het Agnus Dei toont het volledige bouwwerk, als eeuwige thuis voor de flora en fauna.
Ergens tussen droom en werkelijkheid
Ook Michael Nyman (1944) en Bryce Dessner (1976) componeren muziek die flirt met de grenzen van klassieke muziek. Nyman is een van de boegbeelden van de huidige minimal music en daarnaast ook bekend als componist van filmmuziek. Zo zag If voor solo piano oorspronkelijk het licht als onderdeel van de soundtrack voor The Diary of Anne Frank. Even ontroerend is Dessners Song for Octave, een wiegelied dat hij in 2020 componeerde voor zijn eigen zoon. Hij schreef het op vraag van pianist Bertrand Chamayou, die een heel album wijdde aan slaapliedjes. Net voor het slapengaan bieden deze liederen troost aan jonge kinderen, of zelfs aan nog ongeboren baby’s, zoals Alain De Ley’s Berceuse for Zita. In dit programma zorgen ze voor een moment van bezinning, om stil te staan bij wat we doorgeven aan de volgende generaties.
Toelichting door Aurélie Walschaert
Info concert
start to wildpluk
zaterdag 20 april | 14:00 | Flagey - Brussel
wildplukken rond Flagey: moeder natuur op de Brusselse trottoirs ism Forest To Plate
